निपुण महाराष्ट्र अभियान अंतर्गत कृती कार्यक्रम – महाराष्ट्रातील शिक्षण व्यवस्थेत क्रांतीकारी पाऊल
शिक्षण ही समाजाच्या विकासाची गुरुकिल्ली आहे आणि प्राथमिक शिक्षणाच्या मजबूत पायावरच विद्यार्थ्यांचे भविष्य अवलंबून असते. या उद्देशाने महाराष्ट्र शासनाने
निपुण महाराष्ट्र अभियान सुरू केले आहे. हे अभियान राष्ट्रीय शिक्षण धोरण 2020 च्या दिशानिर्देशांनुसार विद्यार्थ्यांमध्ये पायाभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान कौशल्ये विकसित करण्यासाठी राबविण्यात येत आहे.
निपुण महाराष्ट्र अभियानाचे उद्दीष्ट
भारत सरकारने NIPUN Bharat (National Initiative for Proficiency in Reading with Understanding and Numeracy) उपक्रमांतर्गत 2026-27 पर्यंत दुसरी इयत्तेतील प्रत्येक विद्यार्थी पायाभूत साक्षरता व संख्याज्ञानात निपुण होईल असे लक्ष्य ठेवले आहे.
या अंतर्गत दुसरी ते पाचवीच्या विद्यार्थ्यांची अध्ययन क्षमता वाढवणे आणि किमान 75% विद्यार्थ्यांना अपेक्षित अध्ययन क्षमता प्राप्त करून देणे हे निपुण महाराष्ट्र अभियानाचे प्रमुख उद्दीष्ट आहे.
अभियानाच्या मुख्य वैशिष्ट्ये
1️⃣ सर्वसमावेशक सहभाग:
✅ विद्यार्थी, शिक्षक, पालक, शाळा व्यवस्थापन समिती, समाज आणि सरकारी यंत्रणांचा सक्रिय सहभाग
✅ सर्व प्रकारच्या शाळांमध्ये (शासकीय, विनाअनुदानित, अनुदानित) लागू
2️⃣ शिक्षणातील सुधारणा:
✅ इयत्ता दुसरी ते पाचवीसाठी विशिष्ट अध्ययन क्षमतांचे निर्धारण
✅ वाचन, लेखन, संख्याज्ञान आणि गणन कौशल्ये सुधारण्यासाठी वेगवेगळे उपक्रम
✅ प्रत्येक विद्यार्थ्याची नियमितपणे अध्ययन पडताळणी
3️⃣ कार्यान्वयन कालावधी:
✅ 5 मार्च 2025 ते 30 जून 2025 या कालावधीत अभियानाची अंमलबजावणी
✅ उन्हाळी सुट्ट्यांमध्येही शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांशी संपर्क ठेवणे
4️⃣ विशेष उपक्रम आणि संकलन प्रणाली:
✅ "चावडी वाचन व गणन" या उपक्रमांतर्गत विद्यार्थ्यांचे आकलन परीक्षण
✅ विद्या समीक्षा केंद्र (VSK) च्या माध्यमातून ऑनलाईन विद्यार्थी नोंदणी व प्रगती मोजमाप
पायाभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान म्हणजे काय?
1️⃣ पायाभूत साक्षरता (Foundational Literacy)
✅ अक्षर ओळख आणि योग्य उच्चार
✅ सोपे शब्द आणि जोडाक्षरयुक्त वाक्य वाचणे
✅ वाचलेल्या मजकुराचा अर्थ समजून घेणे
✅ वाचन क्षमतेसह शुद्ध लेखन कौशल्य
2️⃣ पायाभूत संख्याज्ञान (Foundational Numeracy)
✅ संख्या ओळख (0 ते 99 पर्यंत)
✅ बेरीज आणि वजाबाकी समजून घेणे
✅ दैनंदिन जीवनातील गणितीय संकल्पना वापरणे
कृती कार्यक्रमाचे महत्त्वाचे टप्पे
🔹 पहिला टप्पा: प्रारंभिक पडताळणी आणि नियोजन
✅ विद्यार्थ्यांची प्राथमिक शिक्षण क्षमता तपासणे
✅ प्रत्येक विद्यार्थ्यासाठी वैयक्तिक अभ्यास नियोजन
🔹 दुसरा टप्पा: अध्ययन क्षमता सुधारण्यासाठी प्रयत्न
✅ वाचन, लेखन आणि गणित कौशल्ये वाढवण्यासाठी विशेष मार्गदर्शन
✅ शिक्षकांनी व्यक्तिगत स्तरावर विद्यार्थ्यांना सहकार्य करणे
🔹 तिसरा टप्पा: आकलन आणि मूल्यमापन
✅ 30 जून 2025 पर्यंत 75% विद्यार्थ्यांनी अपेक्षित स्तर गाठणे
✅ VSK प्रणालीद्वारे विद्यार्थ्यांची प्रगती नोंदवणे
पालक आणि शिक्षकांची भूमिका
✅ मुलांना नियमितपणे वाचनाचा सराव द्यावा
✅ गणितीय संकल्पना समजण्यासाठी खेळ आणि कृतीतून शिकवावे
✅ शाळा आणि शिक्षकांशी सतत संपर्क ठेवावा
समाजाची भूमिका आणि लोकसहभाग
✅ सामाजिक ऑडिट: गाव सभा आणि पालक-शिक्षक बैठकांमध्ये नियमित आढावा
✅ स्थानिक स्वयंसेवक, NGO आणि प्रतिष्ठानांचा सहभाग
✅ ग्रामीण आणि शहरी भागात शालेय व्यवस्थापन समित्यांची सक्रिय भूमिका
निपुण महाराष्ट्र अभियानाचे परिणाम आणि अपेक्षित यश
✅ 2026-27 पर्यंत महाराष्ट्रातील विद्यार्थ्यांमध्ये वाचन, लेखन आणि गणित कौशल्यांची पायाभूत क्षमता विकसित होईल.
✅ NAS आणि ASER रिपोर्ट्समधील शिक्षण गुणवत्तेचे स्तर सुधारतील.
✅ राष्ट्रीय शिक्षण धोरण 2020 च्या उद्दिष्टांची पूर्तता होईल.
निपुण महाराष्ट्र अभियान शासन निर्णय - download here
निपुण भारत अभियानातील सुधारणा व नवीन लक्ष - येथे वाचा
निपुण महाराष्ट्र अभियान – महत्त्वाचे मुद्दे थोडक्यात
१) प्रस्तावना
- महाराष्ट्र शासनाने राष्ट्रीय शिक्षण धोरण २०२० नुसार प्राथमिक शिक्षणात पायाभूत साक्षरता व संख्याज्ञान (FLN) विकसित करण्यासाठी निपुण महाराष्ट्र अभियान सुरू केले.
- या मोहिमेचा मुख्य उद्देश इयत्ता २ री पर्यंतच्या विद्यार्थ्यांना सन २०२६-२७ पर्यंत पायाभूत अध्ययन क्षमता प्राप्त करून देणे हा आहे.
- इयत्ता ३ री ते ५ वीतील अपूर्ण अध्ययन असलेल्या विद्यार्थ्यांसाठीही योग्य संधी उपलब्ध करून देण्यावर भर दिला आहे.
२) अभियानाची उद्दिष्टे
- १००% विद्यार्थी १००% अध्ययन क्षमता प्राप्त करतील असे उद्दिष्ट.
- प्रत्यक्षात ७५% विद्यार्थी हे अपेक्षित अध्ययन क्षमता प्राप्त करतील असा निर्धार.
- राष्ट्रीय स्तरावर NAS आणि ASER सारख्या मूल्यांकनांमध्ये राज्याची स्थिती सुधारण्याचा प्रयत्न.
३) कृती कार्यक्रमाची व्याप्ती व कालावधी
- इयत्ता २ री ते ५ वी मधील सर्व शाळांमध्ये (शासकीय, अनुदानित, विनाअनुदानित) लागू.
- या विद्यार्थ्यांना त्यांच्या मूलभूत भाषिक व संख्यात्मक कौशल्ये विकसित करण्यासाठी विविध उपक्रम राबवले जातील.
- कालावधी: ५ मार्च २०२५ ते ३० जून २०२५.
४) कृती कार्यक्रमाची अंमलबजावणी
(अ) अध्ययन क्षमता वाढवण्यासाठी मुख्य टप्पे
- पुनरावलोकन व मूल्यमापन: विद्यार्थ्यांचे सध्याचे अध्ययन स्तर ठरवणे.
- विशेष कृती आराखडा: वर्गनिहाय व विद्यार्थी-निहाय कृती आराखडा तयार करणे.
- शिक्षणाच्या पद्धतीत सुधारणा: समजून वाचन, लेखन व गणन कौशल्ये सुधारण्यासाठी विविध उपक्रम राबवणे.
- पालक व समाज सहभाग: ग्रामसभा, शाळा व्यवस्थापन समित्या, पालकसभा यांचे आयोजन.
(ब) अध्ययन क्षमता मापन व मूल्यांकन
- ठराविक कालावधीत विद्यार्थ्यांचे मूल्यमापन करून त्यांना वेगवेगळ्या स्तरांवर वर्गीकृत करणे.
- VSK (विद्या समीक्षा केंद्र) च्या माध्यमातून ऑनलाइन नोंदी ठेवणे.
५) विशेष उपक्रम
- चावडी वाचन व गणन कार्यक्रम: दर १५ दिवसांनी विद्यार्थ्यांचे वाचन व गणन क्षमता तपासण्यासाठी उपक्रम.
- सुट्टीत शिक्षण चालू ठेवण्यासाठी उपाय: ऑनलाईन/ऑफलाईन माध्यमातून संपर्क ठेवून अध्ययन सतत सुरू ठेवणे.
- शाळेतील नियमित मूल्यांकन: ५ मार्च २०२५ पासून ठराविक टप्प्यांवर (२० मार्च, ५ एप्रिल, २० एप्रिल, ५ मे, २० मे, १५ जून, ३० जून) विद्यार्थ्यांचे आकलन.
६) जबाबदार घटक व त्यांची भूमिका
- मुख्याध्यापक: संपूर्ण प्रक्रियेचे समन्वयक.
- शिक्षक: अध्ययन स्तर तपासून विद्यार्थ्यांसाठी विशेष कृती आराखडे तयार करणे.
- विद्या समीक्षा केंद्र (VSK): ऑनलाइन नोंदी ठेवणे व अहवाल तयार करणे.
- पालक व समाज: सहभाग व विद्यार्थ्यांना प्रोत्साहन देणे.
७) अभियानाच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी तंत्र आणि प्रशिक्षण
- शिक्षकांसाठी विशेष प्रशिक्षण आणि मार्गदर्शन.
- शैक्षणिक साधनसामग्री (ऑडिओ-व्हिडिओ, कार्यपुस्तिका इ.) उपलब्ध करून देणे.
- maa.ac.in संकेतस्थळावर "निपुण महाराष्ट्र कृती कार्यक्रम" टॅबमध्ये सर्व माहिती उपलब्ध करणे.
८) अंतिम मूल्यांकन व प्रशस्तीपत्रक
- १५ जुलै २०२५ पर्यंत तज्ज्ञांकडून प्रत्यक्ष शाळा भेटी व अंतिम मूल्यमापन.
- उत्कृष्ट कार्य करणाऱ्या शिक्षक व शाळांना प्रशस्तीपत्रक.
- अपेक्षित उद्दिष्ट साध्य न करणाऱ्या शिक्षकांवर विशेष लक्ष.
.jpeg)
0 Comments