Heat Stroke : उष्माघात - काय आहेत कारणे व जाणून घ्या उपचार | heat stroke mahiti in marathi

       

उष्माघात: कारणे, लक्षणे आणि प्रतिबंधात्मक उपाय 

उष्माघाचा धोका का वाढला -

वातावरणातील बदल आणि जागतिक उष्णतेच्या वाढीमुळे उष्माघात हि  एक गंभीर आरोग्य समस्या बनली आहे. हवामानातील अचानक बदल आणि प्रखर उष्मा लहरी आत्ताच्या काळात आपल्याला जास्त दिसत आहेत. प्रखर उष्माघाताचा आपल्या देशात परिणाम दिसतो. तापमान 45 डिग्री सेल्सियस किंवा त्याहून जास्त झाल्यावर उष्माघाताची शक्यता वाढते.

कारणे -

उष्माघात होण्याची कारणे विविध असू शकतात. काही प्रमुख कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:

1. उन्हामध्ये शारीरिक श्रम: उष्णतेच्या लहरीमध्ये शारीरिक श्रम, मजुरीचे काम करणे, किंवा अशा परिस्थितीत काम करणे जेव्हा तापमान खूप जास्त असते तेव्हा शरीरावर ताण येतो.

2. वातावरणातील उष्णता: कारखान्यातील बॉयलर रुममध्ये, काच कारखान्यात किंवा इतर तापमान असलेल्या खोलीत काम करणे शरीरावर ताण आणते, ज्यामुळे उष्माघात होऊ शकतो.

3. घट्ट कपड्यांचा वापर: उष्णतेमध्ये घट्ट कपड्यांचा वापर केल्याने शरीराची श्वासोच्छवास प्रक्रिया खूप कठीण होऊ शकते.

4. सतत उष्णतेशी संपर्क: उच्च तापमानाच्या परिस्थितीत अधिक वेळ राहिल्याने उष्माघात होण्याची शक्यता वाढते.

 उष्माघाताची लक्षणे-

उष्माघाताची लक्षणे सहजपणे ओळखता येतात, आणि जर वेळेत उपचार केले नाहीत, तर ती गंभीर होऊ शकतात. त्यात:

1. शरीरास घाम सुटणे: घाम सुटणे, तहान लागणे आणि शरीर शुष्क होणे यामुळे शरीरातील पाणी कमी होऊन शरीरात पाण्याची कमतरता होते.

2. थकवा आणि ताप: उष्णतेमुळे थकवा येतो, ताप ताप (102 डिग्री पेक्षा जास्त) वाढतो, आणि त्वचेवर कोरडेपणा येऊ शकतो. 

3. चक्कर आणि डोके दुखणे: उष्णतेचा प्रभाव आपल्यावर शारीरिक आणि मानसिक ताण निर्माण करतो. त्यामुळे चक्कर येणे, भूक न लागणे आणि डोके दुखणे इत्यादी लक्षणे दिसून  येतात.

4. उच्च रक्तदाब आणि मानसिक बेचैनी: रक्तदाब वाढणे, अस्वस्थता आणि मानसिक बेचैनी होऊ शकते.

5. उलटी होणे: उष्माघातामुळे पोटाशी संबंधित समस्याही निर्माण होऊ शकतात. उलटी होणे हेही एक सामान्य लक्षण आहे.

अशा प्रकारे उष्माघात झालेल्या व्यक्तीमध्ये विविध प्रकारची लक्षणे दिसून येतात.

उष्माउष्माघाताचे जोखीमेचे गट: 

काही व्यक्ती अधिक जोखीमेच्या गटात येतात. अशा व्यक्तींना उष्माघात होण्याची शक्यता अधिक असते. यामध्ये खालील गटातील व्यक्तींचा समावेश होतो,

1. वयाने वृद्ध लोक: 65 वर्षापेक्षा जास्त वयाचे व्यक्ती आणि 5 वर्षांखालील मुलं अधिक जोखीम गटात येतात.

2. शारीरिक कष्ट न करणारे लोक: धुम्रपान करणारे, मद्यपान करणारे किंवा कॉफीचे सेवन करणारे लोक देखील उष्माघाताच्या जोखीमेतील गटात येतात.

3. रुग्ण व्यक्ती: उच्च रक्तदाब, मधुमेह, यकृत विकार, लठ्ठपणा आणि त्वचा विकार असलेले रुग्ण जास्त प्रभावित होऊ शकतात.

4. औषधांच्या सेवनामुळे: diuretics, anti allergic, trangilizers, stimulants ई. औषधी  घेत असलेल्या व्यक्तींमध्ये उष्माघात होण्याची शक्यता अधिक असते.

उष्माघाताचा प्रतिबंधात्मक उपाय: उष्माघात टाळण्यासाठी काही महत्त्वाचे प्रतिबंधात्मक उपाय आहेत:

1. वाढत्या तापमानाच्या वेळेत काम टाळा:  उष्णतेच्या लहरीच्या वेळेत कष्टाचे काम टाळले पाहिजे.

2. सकाळी किंवा संध्याकाळी काम करा: शारीरिक श्रम किमान तापमानाच्या वेळेत करणे आवश्यक आहे. सकाळी लवकर किंवा संध्याकाळी उष्णता कमी असताना काम करणे सुरक्षित ठरते.

3. उष्णता शोषण करणारे कपडे वापरा: काळे किंवा गडद रंगाचे कपडे न वापरता, पांढरे आणि सैल कपडे वापरणे अधिक सुरक्षित आहे. ते उष्णता परावर्तित करतात आणि शरीराला थंड ठेवतात.

4. पाणी आणि सरबत सेवन करा: उष्माघात टाळण्यासाठी हायड्रेशन अत्यंत महत्त्वाचे आहे. भरपूर पाणी प्यावे आणि सरबतही प्यावे.

5. सावलीत विश्रांती घ्या: उष्णतेमध्ये काम करणे टाळा. शक्यतो, सावलीत विश्रांती घ्या आणि फिजिकल काम कमी करा.

6. उन्हात बाहेर फिरण्याचे टाळा: जर आवश्यक असेल, तर लिंबू शरबत किंवा पाणी पिऊन बाहेर जा. रिकाम्या पोटी उन्हात बाहेर न पडता, जास्त हायड्रेशन मिळवावे.

7. डोक्याचे संरक्षण करा: उष्णतेपासून बचाव करण्यासाठी डोक्यावर पांढरा रुमाल गुंडाळा, गॉगल्स आणि हेल्मेटचा वापर करा.

8. वृद्ध आणि लहान मुलांना उष्णतेपासून दूर ठेवा: वृद्ध व्यक्ती आणि लहान मुलं हे उष्माघातामुळे अधिक प्रभावित होतात. त्यांना उष्णतेपासून दूर ठेवणे आवश्यक आहे.

उष्माघात झाल्यास काय करावे: उष्माघात झाल्यास त्वरित काही उपाय करणे आवश्यक आहे.

1. पाणी प्या: तहान नसली तरी भरपूर पाणी किंवा सरबत प्यावे.

2. पंख्याचा वापर करा: हवा खेळती ठेवण्यासाठी पंख्यांचा वापर करा.

3. सैल कपडे वापरा: सैल आणि सौम्य रंगाचे कपडे वापरून उष्णतेपासून आराम मिळवू शकता.

4. सावलीत थांबा: उष्णतेपासून बचाव करण्यासाठी सावलीत थांबून हळुवार चालणे, टोपी आणि चष्मा वापरणे आवश्यक आहे.

उष्माघात काय टाळावे:

1. मद्य, सोडा आणि कोफीचे सेवन: या पदार्थांमुळे शरीरात अधिक पाणी कमी होऊ शकते. त्यामुळे उष्माघाताची संभावना वाढते.

2. उन्हात बाहेर फिरणे: गरजेच्या वेळीच बाहेर जा, आवश्यक नसेल तर उष्णतेमध्ये बाहेर फिरण्याचे टाळा.

3. तंग व गडद कपडे: उष्णतेमध्ये तंग कपड्यांचा वापर टाळा. सैल आणि उष्णता परावर्तित करणारे कपडे वापरा.

4. अति व्यायाम आणि शारीरिक कष्ट: जर आपल्याला उष्माघाताच्या लक्षणांचा अनुभव येत असेल, तर अति शारीरिक कष्ट आणि व्यायाम टाळा.

सारांश : 

उष्माघात हा एक गंभीर समस्या असू शकतो, ज्यावर योग्य प्रतिबंधात्मक उपाय आणि त्वरित उपचार आवश्यक आहेत. शारीरिक कष्ट करणाऱ्यांसाठी अधिक सावधगिरी बाळगणे आणि उष्णतेपासून बचाव करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. त्यामुळे, उष्माघात टाळण्यासाठी आणि ते होऊ न देण्यासाठी योग्य खबरदारी घेणे आवश्यक आहे.

उष्माघात थोडक्यात पण महत्वाचे -

 जोखीमेचा गट

1. वय पेक्षा 5 पेक्षा कमी व 65 वर्षापेक्षा जास्त

2. कष्टाची सवय नसणारे लोक, धुम्रपान, मद्यपान करणारे आणि कॉफी पिणारे व्यक्ती

3. मुत्रपिंड, हद्यरोग, यकृत, त्वचा विकार,

लठ्ठपणा, मधुमेह, उच्च रक्तदाब इ. रुग्ण

4. diuretics, anti allergic, trangilizers, stimulants etc या औषधींचे सेवन सुरु असलेले रुग्ण.

5. जास्त तापमान, अति आर्द्रता, वातुनुकलनाचा अभाव 

6. तंग कपडे, शेत काम, कारखान्यातील काम, ऊन आणि उष्णतेशी संबधीत व्यवसाय करणा-या व्यक्ती

उष्माघात - प्रतिबंधात्मक उपाय

1. वाढत्या तापमानाच्या वेळेत कष्टाची कामे टाळणे,

2. कष्टाची कामे सकाळी लवकर अथवा संध्याकाळी कमी तापमान असताना करावी.

3. उष्णता शोषून घेणारे कपडे उदा. काळ्या किंवा भडक रंगाचे कपडे वापरु नयेत, सैल व उष्णता परावर्तित करणारे पांढ-या रंगाचे कपडे वापरावेत.

4. जलसंजीवनीचा वापर करावा, पाणी भरपूर प्यावे, सरबत प्यावे.

5. उन्हामध्ये काम करणे टाळावे व सावलीत विश्रांती घ्यावी.

6. शक्यतो उन्हात फिरण्याचे टाळावे. आवश्यक कामे असल्यास उन्हात जाण्यापूर्वी भरपूर पाणी प्यावे किंवा लिंबू शरबत प्यावे.

7. उन्हात जाण्याअगोदर जेवण करावे, रिकाम्या पोटी उन्हात जावू नये

8. कान व डोक्याचा उन्हापासून बचाव करणे आवश्यक आहे. डोक्याभोवती पांढरा रुमाल गुंडाळावा. गॉगल्स व हेल्मेट वापरावी.

9. वृध्दांना व बालकांना उन्हात फिरु देऊ नये.

 उष्माघात -  झाल्यास काय करावे

1. तहान नसली तरी भरपूर पाणी/सरबत प्यावे

2. हवा खेळती ठेवण्याकरिता पंख्यांचा वापर करावा.

3. सैल व सौम्य रंगाचे सुती कपडे वापरावेत

4. सावलीत थांबणे, हळुवार चालावे, टोपी चष्मा वापरणे, मजूर वर्गास वारंवार विश्रांती घेवु द्यावी, उन्हातून आल्यावर चेहऱ्यावर ओले कापड ठेवावे.

उष्माघात - काय टाळावे

1. मद्य, सोडा, कोफी, अतिगार पाणी इ पिणे

2. गरज नसताना उन्हात बाहेर फिरणे

3. तंग व गडद कपडे वापरणे

4. अति व्यायाम करणे

5. बंद कार मध्ये बसणे

6. अति शारीरिक कष्टाचे काम करणे 

अधिक वाचा - 

उन्हाळ्यातील आहार-विहार कसा असावा हे जाणून घ्या..