शिक्षक बनायचंय? NCTE चे नवे नियम 2025 पासून लागू – जाणून घ्या संपूर्ण माहिती! | NCTE's new guidelines for teacher recruitment

 

NCTE नियमन 2025: शिक्षक होण्याच्या नियमांमध्ये मोठे बदल

राष्ट्रीय शिक्षक शिक्षण परिषदेने (NCTE) शालेय शिक्षणाच्या गुणवत्तेत सुधारणा करण्यासाठी आणि राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (NEP) 2020 व 2047 विकसित भारत ध्येयाच्या अनुषंगाने NCTE नियमन-2025 लागू करण्याचा निर्णय घेतला आहे. या नव्या नियमांमुळे शिक्षक होण्यासाठी आवश्यक शैक्षणिक पात्रतेत मोठे बदल होणार आहेत.

शिक्षक प्रशिक्षणामध्ये होणारे बदल

केंद्र सरकारने NCTE नियमन 2025 ला मान्यता दिली असून, त्याचा मसुदा विविध राज्ये आणि विद्यापीठांना पाठवण्यात आला आहे. जवळजवळ 11 वर्षांनंतर शिक्षक प्रशिक्षण अभ्यासक्रमांमध्ये सुधारणा करण्यात आली आहे. या अंतर्गत शिक्षक प्रशिक्षणाच्या विविध स्तरांसाठी नवीन अभ्यासक्रम आणि क्रेडिट फ्रेमवर्क लागू केले जात आहेत.

नवीन बी.एड. अभ्यासक्रम

1. एक वर्ष बी.एड. – पदव्युत्तर पदवीधर (PG) विद्यार्थ्यांसाठी
2. दोन वर्षांचा बी.एड. – पदवी (Graduation) पूर्ण केलेल्या विद्यार्थ्यांसाठी
3. चार वर्षांचा इंटिग्रेटेड बी.एड. – 12 वी नंतर थेट प्रवेश घेता येईल
4. एम.एड अभ्यासक्रमात सुधारणा – पूर्णवेळ आणि अर्धवेळ पर्याय उपलब्ध

विशेष म्हणजे, 10 वर्षांनंतर पुन्हा एक वर्षाचा बी.एड पदवी कार्यक्रम सुरू होत आहे. हे परिवर्तन शिक्षक होऊ इच्छिणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी एक मोठी संधी असेल.

शिक्षकांना चार वेगवेगळ्या स्तरांवर प्रशिक्षित करण्याची व्यवस्था

NEP 2020 अंतर्गत शालेय शिक्षण चार टप्प्यांमध्ये विभागले गेले आहे:

1. पायाभूत टप्पा (Foundational Stage)
2. पूर्वतयारी टप्पा (Preparatory Stage)
3. मध्यम टप्पा (Middle Stage)
4. माध्यमिक टप्पा (Secondary Stage)

शिक्षकांना या चार स्तरांनुसार प्रशिक्षण दिले जाणार आहे, ज्यामुळे त्यांना विशिष्ट वयोगटातील विद्यार्थ्यांना अधिक प्रभावीपणे शिकवता येईल.

शिक्षक शिक्षणात नवे अभ्यासक्रम

NEP 2020 अंतर्गत, सर्व अभ्यासक्रम आणि क्रेडिट फ्रेमवर्क पुनर्रचित करण्यात आले आहेत. यामध्ये –

• AI (Artificial Intelligence)
• व्यावसायिक अभ्यासक्रम (Vocational Courses)
• नवीन उदयोन्मुख क्षेत्रे (Emerging Fields)

यासारख्या विषयांचा समावेश करण्यात आला आहे.

बी.एड. पदवी मिळवण्याचे नवीन पर्याय

1. एक वर्षाचा बी.एड.

• PG पूर्ण केलेल्या विद्यार्थ्यांसाठी (MA/MSc/MCom)
• हा अभ्यासक्रम पूर्वी 2014 मध्ये बंद करण्यात आला होता, पण आता 2025 पासून पुन्हा सुरू होणार आहे.

2. दोन वर्षांचा बी.एड.

• तीन वर्षांचा पदवी (BA/BSc/BCom) अभ्यासक्रम पूर्ण केलेल्या विद्यार्थ्यांसाठी
• पारंपरिक बी.एड. अभ्यासक्रम अधिक सघन व आधुनिक केला जात आहे.

3. चार वर्षांचा एकात्मिक बी.एड.

• 12 वी पूर्ण केल्यानंतर थेट प्रवेश
• बीए-बी.एड., बीएससी-बी.एड., बीकॉम-बी.एड.
• 2025 पासून नवी स्पेशलायझेशन्स:
  • शारीरिक शिक्षण (Physical Education)
  • कला शिक्षण (Arts Education)
  • योग शिक्षण (Yoga Education)
  • संस्कृत शिक्षण (Sanskrit Education)

4. एम.एड. अभ्यासक्रमात सुधारणा

• पूर्णवेळ आणि अर्धवेळ पर्याय
• नवीन क्रेडिट सिस्टम लागू

शिक्षक प्रशिक्षण महाविद्यालयांसाठी नवे निकष

750 बी.एड. महाविद्यालयांवर परिणाम

• 2020 पूर्वी 750 महाविद्यालयांमध्ये दोन वर्षांचा बी.एड. अभ्यासक्रम चालू होता.
• नवीन नियमानुसार महाविद्यालयांना बहु-विद्याशाखीय अभ्यासक्रम सुरू करणे बंधनकारक आहे.
• नियमांचे पालन न करणाऱ्या संस्थांना चार वर्षांची मुदत देण्यात आली आहे, अन्यथा त्यांचे मान्यताप्राप्त अभ्यासक्रम बंद केले जातील.

नवीन सुधारणा शिक्षकांसाठी किती उपयुक्त?

1. NEP 2020 नुसार, शिक्षकांना अधिक सखोल आणि आधुनिक प्रशिक्षण मिळेल.
2. स्पेशलायझेशनच्या संधी वाढतील – योग, कला, संस्कृत आणि शारीरिक शिक्षणासह विविध विषयांचा समावेश.
3. एकात्मिक बी.एड. अभ्यासक्रमामुळे 12 वी नंतर थेट शिक्षक बनण्याचा मार्ग सुकर होईल.
4. उच्च शिक्षण घेतलेल्या उमेदवारांसाठी एक वर्षाचा बी.एड. पर्याय उपलब्ध.
5. अत्याधुनिक तंत्रज्ञान आणि व्यावसायिक शिक्षणासह शिक्षकांना अपडेटेड ट्रेनिंग दिले जाणार आहे.

सारांश 

NCTE नियमन 2025 अंतर्गत, शिक्षक शिक्षणाच्या अभ्यासक्रमात मोठे बदल होत आहेत. या सुधारणा शिक्षक प्रशिक्षणाला अधिक दर्जेदार आणि भविष्यकाळासाठी सक्षम बनवतील. NEP 2020 च्या मार्गदर्शनाखाली विकसित हे नवे नियम भविष्यातील गुणवत्तापूर्ण शिक्षणाचा पाया मजबूत करण्यास मदत करतील.

शिक्षक होण्याची इच्छा असलेल्या विद्यार्थ्यांसाठी हे नवीन नियम सुवर्णसंधी ठरणार आहेत!