विद्यापीठ अनुदान आयोग (UGC) देशातील टॉप 10 पीएच.डी. प्रबंधांना (PhD Dissertations) ना देणार पीएच.डी. एक्सलन्स अवॉर्ड (PhD Excellence Award)

भारतीय विद्यापीठांमध्ये संशोधन कार्य करणाऱ्या विद्वानांसाठी एक मोठी संधी चालून आली आहे. विद्यापीठ अनुदान आयोग (UGC) ने देशातील टॉप 10 पीएच.डी. प्रबंधांना (PhD Dissertations) 'पीएच.डी. एक्सलन्स अवॉर्ड' (PhD Excellence Award) देण्याचा निर्णय घेतला आहे. या निर्णयामुळे संशोधन क्षेत्रात उत्कृष्ट कामगिरी करणाऱ्या संशोधकांना देशभरात आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मान्यता मिळणार आहे.

पीएच.डी. एक्सलन्स अवॉर्ड: एक संक्षिप्त ओळख

UGC च्या या उपक्रमाचा मुख्य उद्देश म्हणजे भारतीय विद्यापीठांमध्ये संशोधन कार्यात असलेल्या उत्कृष्टतेला प्रोत्साहन देणे आणि त्यासाठी संशोधकांना राष्ट्रीय स्तरावर ओळख मिळवून देणे. 3 ऑक्टोबर 2024 रोजी झालेल्या यूजीसीच्या बैठकीत हा निर्णय घेण्यात आला, ज्यामध्ये 'पीएच.डी. एक्सलन्स सायटेशन्स' देण्याचे निश्चित करण्यात आले. या उपक्रमाच्या माध्यमातून दरवर्षी 10 पीएच.डी. प्रबंध निवडले जातील.

हे पुरस्कार पाच वेगवेगळ्या प्रवाहांतून दिले जातील :

1. विज्ञान(कृषी विज्ञान, वैद्यकीय विज्ञानांसह)

2. अभियांत्रिकी आणि तंत्रज्ञान

3. सामाजिक विज्ञान (शिक्षण आणि मानविकीसह)

4. भारतीय भाषा

5. वाणिज्य आणि व्यवस्थापन

प्रत्येक प्रवाहातून दरवर्षी दोन उत्कृष्ट पीएच.डी. प्रबंध निवडले जातील. या निवड प्रक्रियेचा उद्देश म्हणजे विविध क्षेत्रांतील नाविन्यपूर्ण आणि गुणवत्तापूर्ण संशोधन कार्याला प्रोत्साहन देणे.

राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणाची दिशा

या निर्णयामागे राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणातील शिफारशींचा महत्त्वपूर्ण आधार आहे. नवीन शैक्षणिक धोरणाने संशोधन आणि नाविन्यपूर्ण उपक्रमांना विशेष महत्त्व दिले आहे. या धोरणामुळे भारतातील संशोधन कार्यात वाढ होईल आणि उच्च शिक्षणाच्या गुणवत्तेत सुधारणा होईल. UGC च्या या उपक्रमामुळे देशातील विविध विद्यापीठांमध्ये संशोधनासाठी पोषक वातावरण निर्माण होईल.

प्रा. एम. जगदीश कुमार यांच्या मते, हा निर्णय भारतीय संशोधन क्षेत्रात एक मोठी क्रांती घडवून आणणार आहे. "देशातील टॉप 10 संशोधकांना त्यांच्या संशोधनासाठी ओळख मिळेल आणि यामुळे भारतातील उच्च शिक्षणाचे मानांकन वाढेल," असे त्यांनी सांगितले.

निवड प्रक्रिया कशी असेल?

या उपक्रमाची निवड प्रक्रिया दोन स्तरांवर पार पडणार आहे. प्रथम स्तरावर विद्यापीठ स्तरावर स्क्रीनिंग समिती असेल, जी आपल्या विद्यापीठातून उमेदवार शॉर्टलिस्ट करेल. त्यानंतर ही शिफारस UGC कडे पाठवली जाईल, जिथे UGC निवड समिती अंतिम निर्णय घेईल.

ऑनलाइन ॲप्लिकेशन प्रक्रिया

UGC एक ऑनलाइन ॲप्लिकेशन पोर्टल तयार करेल, ज्यावर विद्यापीठे आपल्या शॉर्टलिस्ट केलेल्या अर्जांची माहिती देतील. ही प्रक्रिया पारदर्शक आणि सुलभ असेल, ज्यामुळे देशातील सर्व केंद्रीय, राज्य, खाजगी आणि डीम्ड विद्यापीठांमधील संशोधन विद्वान यामध्ये सहभागी होऊ शकतील.

पुरस्काराचा सन्मान

विजेत्यांना दरवर्षी शिक्षक दिनी, म्हणजेच 5 सप्टेंबर रोजी, गौरविण्यात येईल. या पुरस्कारामुळे पीएच.डी. विद्वानांना त्यांच्या संशोधन कार्यासाठी विशेष ओळख मिळेल आणि त्यांना आंतरराष्ट्रीय स्तरावर काम करण्याची संधी मिळेल.

या उपक्रमाचे महत्त्व

UGC च्या या निर्णयामुळे भारतातील संशोधन कार्याची गुणवत्ता सुधारण्यास मदत होईल. पीएच.डी. एक्सलन्स अवॉर्डमुळे भारतीय विद्यापीठांमध्ये संशोधन करणाऱ्या विद्वानांना जागतिक स्तरावर स्वतःची ओळख निर्माण करण्याची संधी मिळेल. त्याचबरोबर या उपक्रमामुळे अन्य विद्वानांना संशोधनात प्रोत्साहन मिळेल आणि भारतातील संशोधन क्षेत्रात नव्या संधींचा मार्ग खुला होईल.

या पुरस्कारामुळे भारतातील संशोधनाचा दर्जा जागतिक स्तरावर पोहचेल. संशोधकांना त्यांच्या कार्यासाठी मिळणारा सन्मान त्यांना अधिक प्रेरणा देईल आणि नव्या संशोधन उपक्रमांच्या दिशेने वाटचाल करण्यास मदत करेल.

हेही वाचा - पीएम इंटर्नशिप कार्यक्रमाची सुरूवात (PM internship program)

UGC च्या 'पीएच.डी. एक्सलन्स अवॉर्ड' साठी पात्रता निकष कोणते असतील?

पात्रता निकष खालीलप्रमाणे असू शकतात

1. भारतीय विद्यापीठे किंवा संस्थांमध्ये पीएच.डी. पूर्ण केलेली असावी –

अर्जदाराने पीएच.डी. प्रबंध भारतातील केंद्रीय, राज्य, खाजगी किंवा डीम्ड विद्यापीठांमधून पूर्ण केलेले असावे.

2. प्रबंधाचे गुणवत्ता मूल्यांकन –

पीएच.डी. प्रबंध हे उच्च दर्जाचे, नाविन्यपूर्ण आणि संबंधित विषयातील महत्त्वाचे योगदान देणारे असावे. विविध विषयांतील संशोधनात गुणवत्ता आणि नाविन्य पाहिले जाईल.

3. निवड समितीच्या निकषांची पूर्तता –

संबंधित विद्यापीठाची स्क्रीनिंग समिती प्रबंधाची शिफारस करेल आणि त्यानुसार UGC ची निवड समिती त्याचे मूल्यांकन करेल.

4. संबंधित प्रवाहातील प्रबंध –

अर्जदाराच्या पीएच.डी. प्रबंधाचा विषय विज्ञान, अभियांत्रिकी आणि तंत्रज्ञान, सामाजिक विज्ञान, भारतीय भाषा किंवा वाणिज्य व व्यवस्थापन यांपैकी एका प्रवाहाशी संबंधित असावा.

5. प्रबंधाच्या अर्जाची विद्यापीठाकडून शिफारस –

संबंधित विद्यापीठाच्या स्क्रीनिंग समितीने प्रबंध शॉर्टलिस्ट करणे आवश्यक आहे. शॉर्टलिस्ट केलेल्या अर्जाची माहिती UGC कडे पाठवली जाईल.

6. अर्जदाराचा शैक्षणिक आणि संशोधनाचा अनुभव –

अर्जदाराने संशोधन कार्यात निपुणता दाखवलेली असावी, तसेच त्याचा शैक्षणिक अनुभव आणि प्रबंधातील योगदान महत्त्वाचे असावे.

हे निकष अधिकृतपणे UGC च्या नियमावलीत नमूद केले जातील, तसेच अर्ज प्रक्रियेची संपूर्ण माहिती UGC च्या ॲप्लिकेशन पोर्टलवर दिली जाईल.

UGC 'पीएच.डी. एक्सलन्स अवॉर्ड' साठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया कशी असेल?

UGC 'पीएच.डी. एक्सलन्स अवॉर्ड' साठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया दोन टप्प्यांमध्ये होईल. या प्रक्रियेची सविस्तर माहिती खालीलप्रमाणे आहे:

1. विद्यापीठ स्तरावर स्क्रीनिंग

- स्क्रीनिंग समिती :

प्रत्येक विद्यापीठ आपली एक स्क्रीनिंग समिती तयार करेल. ही समिती त्यांच्या विद्यापीठातील सर्व पीएच.डी. प्रबंधांचा आढावा घेईल आणि गुणवत्ता, नाविन्य, संशोधनाचे योगदान याच्या आधारावर प्रबंध शॉर्टलिस्ट करेल.

- प्रबंधांची निवड :

समिती दोन उत्कृष्ट प्रबंधांची निवड करेल आणि त्यांच्या शिफारशी UGC कडे पाठवेल.

- उमेदवारांची माहिती :

निवड झालेल्या उमेदवारांची माहिती आणि त्यांच्या प्रबंधाचे तपशील विद्यापीठ UGC ला देईल.

2. UGC स्तरावर निवड प्रक्रिया

- UGC ॲप्लिकेशन पोर्टल:

विद्यापीठांनी शॉर्टलिस्ट केलेल्या प्रबंधांची माहिती UGC च्या अधिकृत ऑनलाइन पोर्टलवर भरली जाईल.

- अर्जाची तपासणी :

UGC ची निवड समिती सर्व विद्यापीठांमधून आलेल्या अर्जांची तपासणी करेल आणि अंतिम टॉप 10 पीएच.डी. प्रबंध निवडले जातील.

- परिणाम जाहीर :

निवडलेल्या विजेत्यांची नावे जाहीर केली जातील, आणि त्यांना दरवर्षी शिक्षक दिनी (5 सप्टेंबर) सन्मानित केले जाईल.

अर्ज करण्याची प्रक्रिया:

1. विद्यापीठामार्फत अर्ज :

उमेदवार थेट UGC कडे अर्ज करू शकत नाहीत. त्यांच्या विद्यापीठाची स्क्रीनिंग समितीच प्रबंधाची शिफारस करेल.

2. पोर्टलवर अर्ज सादर करणे :

विद्यापीठ UGC च्या अधिकृत पोर्टलवर शॉर्टलिस्ट केलेल्या अर्जांची माहिती भरते.

3. अर्जातील आवश्यक माहिती :

अर्जामध्ये प्रबंधाची संपूर्ण माहिती, संशोधनाची उद्दिष्टे, संशोधनाचे महत्त्व, आणि यामुळे होणारे योगदान याचा समावेश असतो.

UGC हा एक अत्यंत पारदर्शक आणि कडक निवड प्रक्रिया राबवून उत्कृष्ट पीएच.डी. प्रबंधांची निवड करेल.

सारांश

UGC चा 'पीएच.डी. एक्सलन्स अवॉर्ड' हा देशातील संशोधन कार्यातील गुणवत्ता ओळखण्यासाठी आणि विद्वानांना प्रोत्साहन देण्यासाठी एक महत्त्वपूर्ण उपक्रम आहे. यामुळे संशोधन क्षेत्रात नव्या शक्यता निर्माण होतील, तसेच उच्च शिक्षण संस्थांमध्ये संशोधनाची गुणवत्ता सुधारण्यास मदत होईल.